“Ses tasarımı ve foley (efekt uygulama) nedir ve nasıl yapılır?” sorularını cevaplamadan önce dizi/filmlerdeki sesleri ayrıştırmak gerekir. Sesler 3 başlık altında incelenebilir; 

• Müzik 
• İnsan sesleri 
• Efektler 

Müzik 

Farklı alt başlıklara ayrılabilir, ancak özetlemek gerekirse, söz konusu dizi/filme özel olarak bestelenmiş, sözsüz, görüntüyü destekleyen tarzda veya dizi/filmin türüne uygun sözlü ve popüler türde veya herhangi bir karakter tarafından çalınan ya da herhangi bir cihazdan duyulan türleriyle karşımıza çıkar ve izleyiciler için etkileyici bir unsur olduğu kesindir. Etkisini, gerilim filmlerinde köşeyi dönerken veya anahtar deliğine bakarken kullanılan bol gerilimli müzikleri hayal ederek hatırlayabiliriz. O müzikler olmadan bir gerilim filmi sizi ne kadar korkutabilirdi? 

İnsan Sesleri 

Bu sesler de dizi/filmlerde karşımıza karakterlerin karşılıklı konuşmaları, kendi kendilerine yaptıkları konuşmalar veya bir dış ses olarak çıkabilir. İstisnası olan filmler olmakla birlikte , günümüzde dizi/filmlerin olmazsa olmaz sesleridir. 

Efektler 

Geniş yelpazeye sahip seslerdir. Kısaca dizi/filmlerde müzik ve insan sesi dışındaki diğer tüm sesler diyerek tanımlayabiliriz. Bunlar, patlama, araba çarpışması gibi öne çıkan sesler veya arka planda kalan rüzgar, deniz dalgaları gibi sesler veya İnsan ve eşyalara bağlı olarak çıkan, kapı açma, masaya konan poşetten çıkan sesler veya da doğada bir karşılığı olmayan dinazor, uzay araçları gibi tasarım gerektiren özel sesler olarak karşımıza çıkar. 

Bahsettiğimiz bu ses kurguları için yapılan çalışmaların tümü de “ses tasarımı” ya da “ses mühendisliği” olarak adlandırılır. Bunun üretimini ve yaratıcılığını yapan kişiye ise “ses tasarımcısı” veya “ses mühendisi” denir. Ekrandaki her harekete ses getiren Hollywood filmleri tarafından hayatımıza giren ve beslenen bu alan, son zamanlarda Türkiye’de de hızla gelişim göstermektedir. 

(Filimowicz, 2012: 29) Sadece sinema ile ilgili olmayan ses tasarımı, tiyatro, müzikal performans gibi birçok sanat alanında, bilgisayar oyunlarında kullanılır. Amaç, bir sahnede ya da görüntüde anlatılmaya çalışılandan farklı ve geniş boyutlara ulaşan anlam yaratmanın mümkün olmasıdır. 

Peki, yapımlarda gerçekten ses efektlerine ihtiyaç var mı? Evet! 

Ses efektleri, çoğu yapımın ünlü olmayan kahramanlarıdır. Önceden bir hikaye anlatmamıza yardımcı olan ipuçlarıdır. Kullanımları, tiyatroların gök gürültüsü levhaları gibi ses üretme aygıtları içerdiği 1700’lere kadar uzanır ve ses efektleriyle ilgili komik olan şey, kayıp olmadıkça fark edilmemeleridir. Kaybolduğu an belirli bir sesin sessizliği ya da yokluğu, izleyicinin kulaklarında yüksek sesle çalan bir boşluk gibi rahatsız edicidir. 

Bu nedenle, bir ses duyulmadığında veya bir sahnede duyulan ses beklentilerimizi karşılamadığında, izleme deneyiminden çıkarılır ve bilinçaltından kendimize “neden bu ses doğru değil?” diye sorarız. 

Peki neden dizi/film çekim esnasında bu seslerin de ses kayıtları alınmaz? 

Aslında tabi ki de çekim esnasında bu ambiyans sesleri mikrofona ulaşır ancak setlerde kullanılan mikrofonlar öncelikle konuşan kişinin ağzına odaklanmıştır. Bu sebeple, ayak sesleri ve diğer hareketler gibi, çekim sırasında oyuncunun etrafında oluşan doğal ses miktarını azaltır. Bunun etkisi temiz bir diyalogdur, ancak yan etkisi diğer tüm seslerin tamamen solgun veya sessiz olduğu sanal bir sonik boşluktur. İşte bu boşluğun doldurulmasında da ses tasarımı ve ses tasarımcılarının rolü büyüktür. 

Foley 

“Efekt uygulama” işlemi olarak tanımlanabilir. Efektler bölümünde bahsettiğimiz insan ve eşyalara bağlı seslerin stüdyoda “foley sanatçıları” tarafından ekrandaki eylemle senkronize edilmesidir. Bu esnada sanatçılar filmdeki oyuncuların hareketlerini benzer eşyalarla tekrar ederek ses efektlerini oluştururlar. Bu eylemler ayak seslerini, kıyafet hareketlerini ve diğer yardımcı sesleri içerir. Dolayısıyla foley stüdyolarında çeşit çeşit eşyalar, ayakkabı ve giysiler, ayak sesleri için tahta, mermer, çakıl gibi farklı farklı yüzeyler, su efektleri için küvet veya çocuk havuzu ve daha bir çok eşya ve araç gereç bulunur. Tekniğin adı ise 1940’larda Hollywood’da bir editör olan Jack Foley’in soyadından gelmektedir. 

Foley tekniğinin daha iyi anlaşılması açısından aşağıdaki linklere bakabilirsiniz. Aşağıda Hollywood’da uygulanan efektlerin kamera arkası görüntüleri ve foley stüdyo dizaynlarını görebilirsiniz. 

Dizi/filmler için ses tasarımı, ses kurgusu ve müzik yazımı ülkemizde de maddi getirisi olan ve hala gelişmesi gereken geniş bir alandır ve bu alanla uğraşanların sadece ses ve müzik üzerine değil görüntü üzerine de (hem teknik hem de teorik) bilgi sahibi olması önemlidir.