Kurgu sözcüğü, İngilizce’de “Editing” kelimesine karşılık gelmektedir. Kurgu için kullanılan bir diğer yaygın tanım da, “montaj”dır. Sinemada ve televizyonda her iki tanımda kullanılmaktadır. Ralph S. Singleton, Amerikan Film Terimleri Sözlüğü’nde, kurguyu; “Bir filmin parçalarını ve ses bandını, bir hikâyeyi mantıki ve uyumlu bir şekilde anlatabileceği bir sıralamaya koymak” olarak tanımlamaktadır (2004: 33). David Bordwell ve Kristin Thompson, kurguyu “bir planın, hemen ardından gelen planla olan koordinasyonu olarak” tanımlamaktadır (2012: 223). Günümüzde kurgu, planların düzenlenmesi, gözden geçirilmesi, seçilmesi ve yapım sonrası yaratılan görüntülerin² ve seslerin birleştirilmesi olarak düşünülebilir. Çağdaş sinemada ve televizyonda yönetmenler, film yapımının diğer öğeleriyle (öyküleme, görüntüleme ve oyunculuk gibi) daha çok ilgilenebilir. Ancak kurgu, film diline özgü bir anlatım yöntemidir. Bir film her şeyden önce, planlar arası ilişkilere dayanır. Bir plan, önceki planın izlerini taşır ve ardından gelen plana izleyiciyi hazırlar (Özön, 2008: 158-159). Bu bağlamda kurgu, filmsel gerçekliğin yaratıcı bir biçimde düzenlenmesi olarak da düşünülebilir. Kurgu bir filmin tamamlanmasındaki bir çok işlemden sadece biridir. Planların izlenmesi ve seçilmesi, bir kurgu taslağının çıkarılması, kaba kurgusu (rough cut³), yayın kurgusu, kurgulanmış bir ana kasetin (master) oluşturulması ve ses kurgusu bu aşamada gerçekleştirilir (Gösterişli, 2013: 35).

Günümüzde, sinemada ve televizyonda kurgu yapan kişiler için kullanılan yaygın tanım, “kurgucu⁴” veya “montajcı”dır. Sinemada ve televizyonda kurgucu, sanatsal ve teknik becerilerini birbirinden bağımsız planları birleştirmek için kullanır. Kurgucunun becerisini, filmleri kurgularken kullandığı yöntemlerden, filmleri kilitleme sürecine dek süren yaklaşımları belirler. Sinemada, kurgucu ve kurgu asistanlarının bulunduğu bir ekip olabilir. Ancak televizyonda çoğu durumda, kurgu operatörü, yönetmen ile birlikte filmi kurgular. Televizyonda çalışma şartları değişkendir. Bu nedenle, bazı projelerde kurgu operatörü aynı zamanda tüm kurgu sürecini yöneten kişi veya kişiler de olabilir. Yönetmen filmin asıl sahibi olsa da, kurgucu bu aşamada, filmin kurgusuna dair görüşlerini yönetmen ile paylaşmalıdır. Çünkü genellikle  yönetmen için pek çok sahne vazgeçilmezdir. Bu durumda, kurgucunun gerekçeleriyle birlikte, sahneye ait görüşlerini dile getirmesi gerekmektedir. Ergürsel’e göre; “Bir kurgucuyla bir yönetmen bir araya gelip yönetmenin anlatmak istediği neyse bunu konuşurlar. Daha sonra yönetmen işi kurgucuya bırakır. Bu bir güven meselesi aynı zamanda. Mutlaka daha önce yapmış olduğu çalışmaları vardır o kurgucunun. Ama bazı yönetmenler bunu kabul etmeyip başında duruyor” (2013: 85).

“1920’lerin başlarında, kendisini kurgucu olarak adlandıran bir kesici züppe birisi olarak görülürdü. Sonra Wagner İş İlişkileri Yasası çıktı ve sendikalaşmaya gidildi. Az bilgili Hollywood yapımcılarının sinemacılık merdiveninin beşinci ya da altıncı basamağında gördükleri kurgu zanaatının statüsünü yükseltme kaygısıyla, film kurgucusu sözünün film kesicisi’nden daha etkileyici bir anlama sahip olduğuna karar verildi ve bundan sonra bu terim⁵ resmi terminolojiye girdi “(Dmytryk ve Dmytryk, 2013: 268).

Görsel 1: Walter Murch⁶

“Kurgucu, görüntüleri ve sesleri televizyona hazırlamak üzere seçen, kesen ve birleştiren kişidir. Kurgucu, aynı zamanda yapım sırasında oluşan hataları da düzeltebilir” (Millerson ve Owens, 2008: 18). Kurgucu, müzikleri, sesleri ve görüntüleri yaratıcı bir biçimde birleştirmelidir. Kurgucu filmin türüne ve biçimine uygun olarak, sahneleri ve sekansları mantıksal bir bağ ile düzenleyebilmelidir. Özellikle, televizyonda birçok program türü bulunur. İyi bir kurgucu, farklı program türlerinin içeriğine uygun kurgu düzenlemeleri yapabilir. 

“Günümüzde video kaset ya da sayısal medya tekniği ile yapılan programlar aynı film yapım tekniğinde olduğu gibi ayrı ayrı çekimler halinde gerçekleştirilip, daha sonra kurguyla bütünlüklü bir hale getirilebilmektedir. Bu durum televizyon yapımcısı için yeni olanaklar yaratmış, yapım ve yayın türlerini çeşitlendirmiştir. Böylelikle bir program tümüyle canlı veya tümüyle bant kayıt olabileceği gibi, canlı bir programda video kasete kaydedilmiş ve kurgulanmış bölümler kullanılabilmekte ya da bir program kesintisiz olarak gerçekleştirilirken video kasete ya da sayısal medyaya kaydedilip daha sonra yayınlanabilmektedir” (Gösterişli, 2013: 32-33).

Görsel 2: Kurgu odası⁷

Kurgucu olabilmek için, kurgu yazılımlarını öğrenmek faydalı olabilir. Ancak, bir kurgu yazılımını öğrenmek, roman yazmak için “Word” programını öğrenmeye benzer. Nitekim programları öğrenmek, başarılı bir kurgucu olunacağını göstermez. Günümüzde, kurgu programlarını az çok kullanabilen birçok kişi, kendi videolarını veya filmlerini kurgulamaktadırlar. Ancak bunun anlamı, kurgu programlarını kullanan herkesin, sektörde kurgucu olarak başarılı olacağı anlamına gelmemektedir. Çünkü gerçek kurgu dünyasında (sektörde) iş akışı, kişilerin kendi filmlerini kurgularken veya okulda öğrendiklerinden daha farklı işlemektedir. 

Görsel 3: Avid Media Composer First⁸

Meslek Sorunları ve Bulgular

Araştırma kapsamında kurgucu olarak çalışan 49 kişiye bir anket çalışması yapılmıştır. Hazırlanan ankette toplam 14 soru sorulmuştur. Bu sorulardan dördü, beşli likert (1=Kesinlikle katılmıyorum, 5=Kesinlikle katılıyorum) formunda hazırlanmıştır. Anket çalışması, betimsel türde bir çalışmadır ve analizin farklı alanlarda çalışan kurgucular ile yapılması araştırmanın temel kısıtıdır. Elde edilen bulgular, tablolar yardımıyla yorumlanmış ve sonuç bölümünde özetlenmiştir. Araştırma için kullanılacak veriler e-posta yoluyla toplanmıştır. Veriler toplamadan önce,  katılımcılarla telefonla görüşülerek konu ile ilgili öncelikle bir ön bilgilendirme yapılmıştır. Telefonla ulaşılamayan kurguculara ise mail aracılığı ile ulaşılmaya çalışılmıştır. Katılımcıların mail adreslerine daha önceden hazırlanmış sorular gönderilmiş ve kendilerinden cevaplamaları istenmiştir. Verilerin toplanması ve analiz süreci; katılımcıların yoğunluğu, hemen geri dönüşte bulunamamaları ve zaman sıkıntısı gibi nedenlerden ötürü yaklaşık 10 ay sürmüştür. Anket sorularının analizinde, “SPSS for Windows” yazılımından yararlanılmıştır. 

Ankete katılan kurgucuların cinsiyet ve yaş bilgisinin ölçümlenmesine yönelik hazırlanan sorulardan sonra, eğitim bilgilerinin ve mesleki deneyimlerinin yer aldığı bölüme gelinmiştir. Bulguların bazıları tablolar yardımıyla yorumlanmıştır. Araştırma bulguları alana yönelik özelliklere göre yorumlanmıştır. Ankete katılan kurgucuların %87,8’i erkektir⁹. Sektörde çalışan kurgucuların %71,4’ü ise lisans mezunudur. Bu sonuçta, yeni açılan üniversite ve fakültelerin etkisi olmuş olabilir. Nitekim geçmiş dönemlerde, sektörde çalışanlar çoğunlukla “alaylı” olarak nitelendirilen kişilerden oluşmaktadır.

Tablo 1: Katılımcıların Demografik Özellikleri

Tablo 2: Katılımcıların Öğrenim Bilgileri

Ankete katılanlara “Sizce kurgucu olmak için üniversitelerde verilen eğitim yeterli mi?” ve “Çalıştığınız alana yönelik herhangi bir kurs ya da özel eğitim aldınız mı?” soruları sorulmuştur. Katılımcıların %95.8’i, üniversitelerde verilen eğitimin yetersiz olduğunu düşünmektedir. Öte yandan, eğitim bilgileri bağlamında sorulan soruların verilerine göre ise üniversite mezunu kurgucuların büyük bölümünün, kurgu ile ilgili bir kursa gittiği ya da özel bir  eğitim aldığı sonucuna varılmaktadır. 

Tablo 3: “Sizce kurgucu olmak için üniversitelerde verilen eğitim yeterli mi?”

Tablo 4: “Çalıştığınız alana yönelik herhangi bir kurs ya da özel eğitim aldınız mı?”

Ülkemizde sinemada ve televizyonda çalışan kurgucular için farklı unvanların kullanıldığı görülmektedir. Nitekim unvan karışıklığı bir meslek sorunu olarak da görülebilir. Bununla birlikte, ülkemizde kullanılan bazı meslek tanımlarının, çalışma koşulları ile ilişkisi de vardır. Bu düşünceden hareketle, katılımcılara, “Aşağıdaki ünvanlardan hangisi yaptığınız mesleği en iyi tanımlamaktadır?” sorusu sorulmuştur. Katılımcıların %38,8’i en yüksek oranda “kurgucu” ifadesini işaretlerken, ikinci sırada “kurgu yönetmeni” ifadesi gelmektedir. Özellikle son yıllarda, ülkemizde kurgucular için bu tanımın kullanıldığı görülmektedir. Ancak, Dünya’da “Director of Editing” diye bir tanım bulunmamaktadır.¹⁰

Tablo 5: “Aşağıdakin ünvanlardan hangisi yaptığınız mesleği en iyi tanımlamaktadır?”

Ankette eğitim bilgilerine yönelik sorulardan sonra, kurgucuların çalıştıkları mecrayı belirlemeye yönelik sorulara geçilmiştir. Anket verilerine göre, sektörde kurgucular farklı mecralarda ve farklı dönemlerde, tam zamanlı ya da yarı zamanlı çalışmaktadır. Bu sonuç, çalışma koşullarında ve iş güvenliğinde yaşanan sorunlarla ilişkili olabilir.¹¹ Örneğin, yapım sonrası maliyetleri düşürme ve kar oranlarını arttırma çabaları, kurgucular için çalışma saatlerinin uzaması, iş güvenliğinden yoksunluk, sosyal güvencesizlik, ücretlerin düşürülmesi ve işten çıkarmalar gibi sonuçları doğurmaktadır. 

Tablo 6: “Çalışmakta olduğunuz kurum bilgisini belirtiniz.”

Tablo 7: Katılımcıların İş Deneyimi

Ankette, çalışma koşullarındaki sorunları belirlemeye yönelik, “Aşağıdaki seçeneklerden hangisi çalışma koşullarınızdaki en önemli sorundur?” ve “Çalışma koşullarınızdaki en önemli etik sorun nedir?” soruları sorulmuştur. Kurgucuların %36,7’sine göre “etik sorunlar” en önemli sorun olarak görülmektedir. Bununla birlikte, “maaş”, “sosyal haklar” ve “çalışma ortamı” da önemli sorunlar arasında yer almaktadır. 

Tablo 8: “Aşağıdaki seçeneklerden hangisi çalışma koşullarınızdaki en önemli sorundur?”

Etik sorunlar arasında ise %24,5 oranında “esnek çalışma saatleri” gelirken, %22,4 oranında “kurgu dışında verilen ek işler”, %20,4 oranında “yönetmen ve yapımcının tutumu”, %18,4 oranında “maaşların zamanında ödenmemesi” ve %14,3 oranında “ekipman yetersizliği” cevapları gelmektedir.

Tablo 9: “Çalışma koşullarınızdaki en önemli etik sorun nedir?”

Araştırmanın amacı bağlamında, kurguculardan çalışma koşullarını beşli likert (1=Kesinlikle katılmıyorum, 5=Kesinlikle katılıyorum) formunda değerlendirmeleri istenmiştir. Kurgucular, “çalışma koşullarından memnunum” sorusuna %59,1 oranında (“hiç katılmıyorum + az katılıyorum”) cevabını vermiştir. Bununla birlikte, “aldığım maaş benim için yeterlidir” sorusunun olumsuz cevabı %57,2 oranındadır (“hiç katılmıyorum + az katılıyorum”). Çalışma koşullarında yaşanan sorunların başında ise “etik unsurlar” gelmektedir. Öte yandan, kurgucular “mesleğimde etik olmayan unsurla karşılaşmaktayım” sorusuna, %51 oranında (“çok katılıyorum + tamamen katılıyorum”) cevabını vermiştir. Etik unsurlar arasında da yer alan, “emek ve değer” unsurları çalışma koşulları ile ilişkilidir. Nitekim kurgucular, “çalışma ortamımda yaptığım işe yeteri kadar değer veriliyor” sorusuna, %71,4 oranında (“hiç katılmıyorum + az katılıyorum”) yanıtını vermiştir.

Tablo 10: Verilen Cevapların Analizi

SONUÇ

Sinemada ve televizyonda kurgucuların çalışma koşullarının incelendiği çalışmada, bir anket uygulanmış ve elde verilen yorumlanmıştır. Araştırmanın amacı kapsamında hazırlanan ankette, kurgucu olarak çalışan kırk dokuz kişiye, on dört soru sorulmuştur. Elde edilen verilere göre; kurgucuların çalışma koşullarındaki en önemli sorunun etik unsurlar olduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca, maaş, sosyal haklar ve çalışma ortamı da önemli sorunlar arasında yer almaktadır. Özellikle, sektörde kurgucuların büyük bölümü maaşların zamanında ödenmemesinden ya da taahüt edilen maaşların verilmemesinden şikayetçidir. Kurgucular çoğunlukla farklı mecralarda tam zamanlı ya da yarı zamanlı olarak çalışmakta ve bu nedenle iş güvenliği konusunda sorunlar yaşamaktadır. Elde edilen verilere göre; bir diğer önemli sorun ise “meslek etiği” ile ilgilidir. Örneğin, kurgucular çoğunlukla işverenin dayattığı “değişken çalışma saatleri”ne bağlı görevlendirilmektedir. Çalışma saatleri, tüm kamera arkası çalışanlarının ortak sorunu olarak görülebilir. Öte yandan, işverenin talep ettiği kurgu dışındaki ek işler, yönetmen ve yapımcının tutumu ve fazla mesai ücretlerinin ödenmemesi gibi yaklaşımlar, esnek olan çalışma saatlerini daha da uzatarak, etik bir sorun haline getirmektedir. Bununla birlikte, “emek ve değer” unsurları da önemli sorunlar arasında yer almaktadır. Örneğin, bir filmde kurgucuların senaryo aşamasından itibaren filme dâhil olması gerekirken; çoğunlukla son aşamada aranan bir “sihirbaz” ya da “kurtarıcı” olarak görülmektedir. Bu da, kurgucuların verimliliğini düşürmekte ve sorumluluk alanını etkilemektedir. Elde edilen veriler doğrultusunda, yapım-sonrası aşamada yaşanan bu değişimlerin, kurguculuk mesleğine zarar verdiği anlaşılmaktadır. Nitekim kurgucular, “emek ve değer” ilişkisinde, %71,4 oranında memnun olmadıklarını belirtmektedir. 

Günümüzde yapım-sonrası aşamaların neredeyse tümünde görev alan kurgucuların çalışma koşulları, geçmiş dönemlere nazaran daha yorucu ve zordur. Ayrıca, yapım-sonrası aşamanın önemli bir bölümünde yer alan kurgucuların meslek sorunları giderek büyümektedir. Ülkemizde kamera arkası çalışanların sorunlarına yönelik meslek birlikleri bu sorunları daha kapsamlı ele almalı; gerekli yasa ve yönetmelikler yeniden düzenlenmelidir. Çünkü özellikle ülkemizde çalışma koşullarına yönelik pek çok yasal eksikliğin bulunduğu gözlemlenmektedir. Bu değerlendirme, kurgucuların çalışma koşullarının sorgulanması açısından, gelecek çalışmalar için bir referans olabilir. Ayrıca çalışma koşullarındaki yeni düzenlemeler için,  bir taslak olarak da görülebilir.

DİPNOTLAR

1. Bu Makale 20-21 Mayıs 2017 tarihleri arasında Saraybosna’da düzenlenen ASEAD 1. Uluslararası Sosyal Bilimler Sempozyumu’nda bildiri olarak sunulmuştur.
2. Nitekim günümüzde, bilgisayarda oluşturulan görüntüler (Computer Generated Image) de kullanılmaktadır.
3. Bu aşamada kurgucu ile kurgu asistanı, sahneleri ve sekansları oluşturmak için görüntüleri deneyerek bağlamaya çalışılır. Kaba kurgu bir tür yapboz oyununa benzetilebilir. Senaryoya bağlı kalınan yapımlarda, belirli bir düzende gidilebilir: Örneğin, başlangıç sahnesinden itibaren sahneler sıralanabilir.
4. Çalışmada, kurgucu ifadesi kullanılmaktadır. 
5. Dmytryk, dipnotta şu eklemeyi de yapmaktadır; “Aynı nedenden ötürü  kameraman görüntü yönetmeni oldu; senaryo memurları işlerinde kesinlikle hiçbir senaryo gözetimi gerekmediği halde senaryo gözetmeni oldular; dekoratör sanat yönetmeni oldu ve bu durum maskaralık düzeyine varıncaya kadar devam etti. Sonuçta Sinema Yönetmenleri Birliği bir sözleşme ile başka hiçbir zanaatkârın herhangi bir şeyin yönetmenliği unvanıyla gereksiz yere taltif edilmemesini talep etmek zorunda kaldı” (2013: 268).
6. Fotoğraf, http://videoandfilmmaker.com/wp/index.php/tutorials/film-editing-walter-murchs-rule-6/ isimli web sayfasından aktarılmıştır.
7. http://community.avid.com/forums/t/107130.aspx
8. Avid firmasının ücretsiz sunduğu kurgu yazılımıdır. Detaylı bilgi için bkz. http://www.avid.com/
9. Sessiz sinema döneminde kurgucular, çoğunlukla kadınlardan oluşmuştur. Çünkü bu dönemde, kurgu yapmak bir nevi örgü örmek gibi algılanmıştır. Öte yandan, sesin sinemaya eklenmesiyle kurguculuk, teknik bir uğraş olarak görülmüş ve bu meslekte erkekler daha fazla yer almaya başlamıştır (Küçükerdoğan, 2010: 91).
10. Amerika’da sektörde çalışan kurgucuların oluşturdukları, “ACE: American Cinema Editors” isminde bir topluluk ve “Motion Picture Editors Guild” isminde de bir birlik bulunmaktadır. Detaylı bilgi için bkz. https://americancinemaeditors.org/ ve https://www.editorsguild.com/
11. Bkz. http://www.sinematvsendikasi.org/uzun-calisma-saatleri/

KAYNAKÇA

• BORDWELL David ve THOMPSON Kristin. (2012). Film Sanatı, Ankara: De-Ki Yayınları.
• DMYTRYK, Edward ve DMYTRYK, Porter, Jean. (2013). Sinemada Yönetmenlik, Oyunculuk, Kurgu, İstanbul: Doruk Yayınları. 
• ERGÜRSEL, Ayhan. (2013). “Kurgucu Sihirbaz Değildir”, Hayal Perdesi Dergisi, Röportaj sahibi: Zeynep Turan ve Koray Sevindi, İstanbul, Kasım-Aralık, ss.78-85.
• GÖSTERİŞLİ, Erdem, Mehmet. (2013). Film ve Video Yapımı, (ed. Ufuk Küçükcan), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları. 
• KÜÇÜKERDOĞAN, Bülent. (2010). Sinemada Kurgu ve Eisenstein, İstanbul: Hayalbaz Kitap.
• SINGLETON, S. Ralph. (2004). Amerikan Film Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Es Yayınları. 
• MILLERSON, Gerald ve OWENS, Jim. (2008).  Video Production Handbook, USA: Focal Press.
• ÖZÖN, Nijat. (2008). Sinema Sanatına Giriş, İstanbul: Agora Kitaplığı.
• https://americancinemaeditors.org/ (Erişim: 04 Nisan 2017).
• https://www.avid.com/ (Erişim: 01 Temmuz 2017).
• https://www.editorsguild.com/ (Erişim: 04 Nisan 2017).
• http://www.sinematvsendikasi.org/ (Erişim: 10 Nisan 2017).
• https://videoandfilmmaker.com (Erişim: 04 Temmuz 2017).