Kayıp uzuvların gerçek görünümlü bir şekilde tamamlanması talebinin tarihte Antik Mısır’a kadar uzanmakta olduğunu görüyoruz. 

Mısır’da, Luksor yakınlarındaki Şeyh’Abd el-Qurna Nekropolü’nde bir kadın mezarında bulunan 3000 yıllık ahşap baş parmağının, insanlık tarihindeki en eski protez olduğu düşünülüyor. Basel Üniversitesi akademisyenleri ve aralarında Kahire’deki Mısır Müzesi’nden ve Zürih Üniversitesi’ndeki Evrimsel Tıp Enstitüsü’nden uzmanların da yer aldığı araştırmacılar, modern mikroskop ve X-ray teknolojisi ile bilgisayar tomografisi kullanarak inceleyip ahşap ayak parmağının bir rahibin kızı olduğu düşünülen sahibinin ayağına uyması için birkaç kez düzeltildiğini tespit etti.(https://arkeofili.com/misirdaki-3-000-yillik-ahsap-protez-muhtemelen-dunyanin-en-eskisi/ Erişim Tarihi: 07.03.2020)

İzmit’te hizmet veren İzmit Ortopedi protezin tarihi konusundaki detaylı araştırmasında, daha sonraki yüzyıllarda genellikle savaşlarda uzuvlarını kaybetme durumunda gerçekçi görünüm değil ama amaca uygun olarak kullanılabilmesi amaçlanan protezler askerler tarafından tercih edilmiş olduğunu vurgulamış. Yine aynı kaynaktan, Londralı James Potts’un, 1800’de tahtadan bir baldır ve soket, çelik bir diz eklemi ve dizden ayak bileğine kadar uzanan katgüt tendonlarla kontrol edilen mafsallı bir ayaktan oluşan bir protez tasarlamış olduğunu öğreniyoruz. Waterloo Savaşı’nda bacağını kaybettikten sonra Anglesey’li Marquis tarafından kullanıldı ve “Anglesey bacağı” olarak bilinir hale gelmiş. Dizin bükülmesiyle ayağın sırtı bükülüyor ve dizin düzleşmesiyle ayağın tabanı bükülüyordu. Tahta ayak durduğunda çıkardığı ses yüzünden “şaklayan ayak” ya da İrlanda’nın Cork kentinde çok kullanıldığı için “Cork bacağı” adlarıyla da anılırmış. Daha sonra William Selpho, 1839’da Anglesey bacağını A.B.D.’ye getirmiş

I. Dünya Savaşı, Bunalım Dönemi ve II. Dünya Savaşı ordunun baş cerrahı, Amerika’da sakatların bakımının kapsamını bildiği için, A.B.D.’li protezcileri, bu ülkede protez teknolojisi ve onun gelişimini tartışmak üzere Washington, D.C.’ye davet etmiş. Bu toplantıdan, bugünkü Amerikan Ortopedist ve Protezcileri Birliği doğmuş. Bir tarihçinin de yazdığı gibi, bu gelişme, protez biliminin gelişmesine tarihteki bütün olaylardan daha fazla katkı sağlamış. Bu forum sayesinde, protezciler, mesleğin ahlaki standartlarını, bilimsel programlar ve eğitim programları geliştirebildiler ve diğer sağlıkla ilgili meslek sahipleriyle daha iyi ilişkiler kurabilmişler. Gaziler Yönetimi, HEW ve Silahlı Hizmetler, Kaliforniya Üniversitesinde el-kol uzuvları için Los Angeles Laboratuarı gibi araştırma laboratuarları kurarak Suni Uzuv Programını desteklemişler. Oakland Deniz Hastanesi, Wright Field’da A.B.D. Ordu Hava Kuvvetler, Northup Havacılık, Catranis, ve New York Üniversitesi tarafından da benzer bir araştırma yapılmış. Bu dönemde, dört taraflı soket tasarımı ve P.T.B. gibi soket tasarımları incelenmiş ve geliştirilmiş. Northrup Havacılık, uyumlu soket ve yapısal bileşenler meydana getirmek üzere ısı ayarlı reçinelerin kullanımını gündeme getirmiş. 1949’da standartlarını karşılayan protezcileri değerlendirmek ve belgelendirmek için Amerikan Sertifika Kurulu oluşturulmuş. 1952’de, UCLA, 1953-1954 arası, bölgesel esaslı 6 haftalık kısa kurslar vermeye başlamış. Yaklaşık 140 gazi ve sivil ekip oluşturulmuş. 1952’de, UCLA, resmi AK protez kursları vermeye başlamış. UCLA, ülkenin büyüyen protez eğitimi ihtiyaçlarına cevap veremediği için, gaziler idaresi, 1956’da New York Üniversitesi’nde, bir lisans üstü protez eğitim programı oluşturmuş. 1959’da, HEW’ün Mesleki Rehabilitasyon Dairesi (şimdiki adı Rehabilitasyon Hizmetleri Yönetimi), Şikago’da Northwestern Üniversitesinde bir protez programının kuruluşunu desteklemiş. (http://izmitortopedi.com.tr/protezin-tarihcesi/ Erişim Tarihi: 07.03.2020)

Birinci Dünya Savaşında özellikle yüzünde kalıcı izler ve kayıplar bırakan yaralar almış askerler için, 1917’de eşiyle Fransa’ya taşınan Amerikan heykeltıraş Anna Coleman Watts Ladd maskeler yaptı. “Portre Maskeler İçin Stüdyo” adındaki kendi dükkanında “bütün savaş kurbanlarının en trajikleri” denilen çoğu hayat boyu bir dışlanmaya mahkum edilmiş, yüzleri neredeyse tanınmaz haldeki askerler çare bulabiliyordu.

1932’de bu yardımsever işini onurlandırmak için Fransız hükümeti Ladd’i Onur Alayı’nın şövalyesi ilan etti.

(https://www.boredpanda.com/face-portrait... Erişim Tarihi: 07.03.2020) 

Günümüze gelince; protezlerin gerçekçi görünümlü ve kullanılabilir olması hedefi doğrultusunda protezler geliştirildi. Özellikle Suriye’de savaşta uzuvlarını kaybetmiş çocuk ve yetişkinler için protez merkezleri kuruldu. Bunlardan İnsan Hak ve Hürriyetleri (İHH) İnsani Yardım Vakfı, Uluslararası Doktorlar Derneği (AID) ve Kuveyt Beyt-ül Zekat Kurumu tarafından Reyhanlı ilçesinde faaliyetini sürdüren protez merkezi, savaşta uzuvlarını kaybetmiş aralarında çocukların da bulunduğu Suriyelilere ücretsiz hizmet veriyor. Bu vakfın diğer bir hizmet merkezi de istanbul’da. (https://www.aa.com.tr/tr/yasam/savasin-parcaladigi-bedenler-protezle-tamamlaniyor-/976346, https://www.aidoctors.org/protez-ortez-merkezi/ Erişim Tarihi: 07.03.2020) 

Robotel Türkiye Derneği dünyada, farklı sebeplerle el ve parmak kaybı veya deformasyonu olan çocukların daha rahat bir yaşam sürdürebilmeleri için proteze alternatif sunan gönüllü bir hareket olarak Enabling The Future’u örnek alarak 2016’da kurulmuş. Kurucuları Zeynep Karagöz ve arkadaşları 3D katmanlama cihazları ile protezler üretiyorlar. 3000 Gönüllü Sayısı, 120 Gönüllü Bekleyen Vaka,100 Basılan Robotel Sayısı, 600 Kayıtlı 3D Yazıcı ile artık Robotel Türkiye Deneği ücretsiz hizmetleri ile özellikle çocuklara çözüm getirebiliyor. (http://www.robotel.org/ Erişim Tarihi: 07.03.2020)

Ottobock gibi yurt dışı firmalar yanında ülkemizde de artık istenilen özelliklere uygun tıbbi silikondan üretilen protezler üretilebiliniyor. Estetik açıdan istenilen görünümün kazandırılabilmesi için 3D tarama, 3D katmanlama, renklendirme (damarların ve ten renginin orijinaline uygun olarak boyanması), tırnak protezi, kılların eklenmesi gibi detaylar kişiye özel hazırlanarak günlük kullanılabilen protezler üretilebiliniyor. (http://www.rehaortopedi.com/ Erişim Tarihi: 07.03.2020)

Suriye’de doğuştan bacakları olmayan Maya’nın babası tarafından yapılmış konserve kutusundan yapılmış ayakları yerine Reha Ortopedi tarafından yapılmış protezlerle yürüyebilmesi sağlanmış.

Maya yürüyerek ülkesine dönüyor. 

Ülkemizde ilk kez 2014 yılında kurulan Protez-Ortez 4 yıllık lisans eğitimi veren üniversiteler ilk mezunlarını vermeye başladıktan sonra Protez Ortez Mezunları Derneği kuruldu. (http://www.turkprot.org/),Türk Ortopedi ve Travmatoloji Birliği Derneği (Totbid)’de yine bu alanda çalışan uzmanları kapsayan bir oluşum.(http://totbid.org.tr/totbid/,) Ortopedik Protez ve Ortezciler Derneği de sektör çalışanlarını çatısı altına almayı amaçlıyor. (http://www.opoder.org/ Erişim Tarihi: 07.03.2020)

Bu yapıların içine makyaj sanatçılarının da dahil edilmesi soruna estetik açıdan da çözüm getirebilmek için gerekli olacaktır. 

Çatışmaların olduğu her yerde bu tür yaralanmalarla yüzleşmek zorunda kalacağımız açıktır. Hem savaşın yarattığı psikolojik travmalar hem de fiziksel hasarların yol açacağı yaşam kalitesini düşüren kayıplara çözüm üretebilmek için profesyonel makyaj uygulamalarının yaygınlaşması toplumsal huzur için önem taşımaktadır.