Afrika’ya dair ilk filmler, sömürgecilerin gezi çekimleriyle ortaya çıkmış, Afrika kıtasının kültürünün, insanlarının ve kostümlerinin tanındığı çekimler olarak değerlendirilmiştir (Sacramento, 2016: 94). İlk Afrika filmleri, Afrika’yı yakından tanımak ve sömürüyü kolaylaştırmak amacıyla kullanılmıştır. 

Afrika ülkelerinin Fransa’dan bağımsızlığını izleyen ilk yirmi yılda; Senegal, film üretiminin merkezi olmuş ve Senegalli yazar, senarist ve yönetmen Ousmane Sembene’nin ülkesi olarak tanınmıştır (Fernandes, 2020: 1). Sembene, Afrika sinemasının da “babası” olarak bilinmektedir.

Afrika bağımsızlık hareketleri sırasında doğan Afrika sineması, sinemada kadınların da kendini gösterdiği döneme denk gelmiştir. Senegalli film yapımcısı ve yönetmen Safi Faye, Afrika etnografik sinemasının temsilcisi olarak tanınmaktadır.

Film yapımcısı ve antropolog Jean Rouch’un çalışmasıyla gündeme gelen etnografik film, Safi Faye’nin imgeleminde somutlaşmış biçimde ortaya çıkmıştır (Groof, 2018: 438). Safi Faye, doğup büyüdüğü coğrafyanın kendisinde oluşturduğu kültürel birikimle, bir etnograf gibi çalışmış ve üretmiştir. 

Blaise Senghor, Grand Magal Touba’yı, Senegal’de Inoussa Ousseini, geleneksel Afrika kültürünün çeşitli yönleri üzerine kültürel kısa filmleri, Joseph Gaye Ramaka, Baw-Naan, Nitt gibi Senegal ritüelleri üzerine birkaç etnografik belgeseli, Moustapha Alassane Aoure, ve Le Retourd’un Aventurier’i Nijer’deki gençliğin etnografisini anlatan filmleri yapmıştır.

1960’lar ilk Dünya Siyah Sanatlar Festivali’ne de tanık olmuş, 1966’da Senegal’de Safi Faye uzun metrajlı filmini yönetmiştir. 1977’de Afrikalı Kadınlar Araştırma ve Geliştirme Derneği kurulmuş, Safi Faye ilk Afrikalı kadın olarak Paris’te film okuluna katılmıştır (Ellerson, 2005: 3). 1970’ler tüm dünyada, kadınlar için yeni hareketlerin başladığı dönem olmuştur.

Safi Faye’nin öncü çalışmaları diğer kadın yönetmenlerin filmlerinin ortaya çıkmasına ilham vermiştir (Armes, 2007: 519). Daha önce Afrika’da rastlanmayan sinema hareketleri ve kadın yönetmen girişimleri, Safi Faye ile birlikte hızlanmıştır. 

Avrupa’nın Afrika’daki sömürü politikasına karşılık, Afrika’nın önde gelen yönetmenlerinin neredeyse tamamı Batı film okullarında, Maldoror Moskova Film Enstitüsü’nde ve Fransa’da Ecole Louis-Lumière’de eğitim almıştır (Marker, 2000: 455). Bu bir anlamda, Afrika’nın zalimce sömürüye karşı verdiği kültürel yanıttır.

Safi Faye, Moustapha Alassane ile birlikte Fransız etnolog, görüntü yönetmeni ve rejisör Jean Rouch’un Petit A’ Petit adlı, etnografik içerikli filmini yapmıştır.

Bir araştırmacı gibi, kırsal alanlarda araştırmalar yapan Safi Faye, aile yapıları, kırsal ilişkiler, giyim gibi konuları analiz ederek etnografik altyapı oluşturmuştur.

Safi Faye’nin 1979 yılında çektiği belgesel Fad’jal, Senegal’in yerfıstığı havzasındaki bir köyün hikâyesini anlatırken, etnografik görüntüleriyle, günlük köy yaşamının yakından gözlemini ve kurgulanmış tarihi sahneleri iç içe geçiren, sınırları zorlayan olağanüstü bir film olarak değerlendirilmektedir (Marker, 2000: 467). Filmde Faye’nin çocukluğundan beri biriktirdiği bütün yaşam deneyimi de görülmektedir.

Fad’Jal, yerel bir kolektif hafızanın olması gerektiğini ortaya koyan, Afrika’nın kalkınmasına göndermeler yapan bir film olarak değerlendirilmiştir (Gelardi, 2019: 140).

Faye, kadın konularını çekerken, günlük işlerinin en sıradanlarına azami saygı göstermiş, önem vermiş; tarlada çalışan, yemek hazırlayan, kuyulardan su kovaları taşıyan kadınları izleyen sayısız sahnede Faye’in kadın temsilleri kadın topluluğunun gücü ve dayanıklılığını göstermiştir (Marker, 2000: 464). Faye, etnolojiyle birlikte tarih aktarımı da yapmaktadır.

Siyah bir Afrikalının ilk uzun metrajlı filmini yöneten Safi Faye, Kaddu Beykat (Köyden Mektup) adlı filmde, kırsal topluluklardan, sözlü tarihten, maneviyata odaklanmasıyla karakterize edilen kadınlardan yola çıkmıştır. Son filmi Mossane (1996), “tarihin ve gelişimin en önemli filmlerinden biri” olarak kabul edilmiştir (Sendra, 2021: 346). Faye, Sahra altı Afrika’da” sinemanın anası olarak anılmaktadır. 

Safi Faye’in 1990larda çektiği Mossane ve Flora Gomes adlı filmler, kendi toplumunun sosyal birer analizi olarak kabul edilmektedir (Cham, 1998: 50). Faye’yi film yapmaya iten etken, yaşadığı coğrafyanın kültürel birikimini belgeleme ve kültürünün gücünü dünyaya kanıtlama isteğidir.

Bir röportajında, kurgu ve belgesel arasında ayrım yapmakta zorlandığını söyleyen Faye, “oynadığımız kurgu, hayal gücü kadar günlük hayatın içinde doğar” diyerek, hayalle kurguyu tümüyle birbirinden ayırmanın kolay olmadığını vurgulamıştır (Barlet, 1997). Faye için kurgusal film de belgesel kadar önemlidir.

Faye, sinemanın, kültürü korumak için, özellikle kendisinin de içinden geldiği kırsal kültürü korumak için elverişli bir araç olduğunu vurgulamaktadır.

Dijital çağ, Afrikalı film yapımcılarının dijitali kullanmaları için fırsatlar yaratmış, yüksek kaliteli görüntü ve ses yakalayan ve post prodüksiyonu eşit derecede erişilebilir hale getiren videolar yaygınlaşmıştır. Bu gelişmeler içinde Ousmane Sembene (Senegal) gibi bu sinemanın öncülerinin başarıları, Med Hondo (Moritanya), Sarah Maldoror (Guadeloupe), Safi Faye (Senegal), Haile Gerima (Etiyopya), Djibril Diop Mambety (Senegal) gibi isimler Afrika Sineması’nın öncüleri olmuşlardır (Gebre-Egziabher, 2006: 61). Afrika Sineması son yıllarda dünyada yükselen sinemalardan biridir.

Kaynaklar

• Armes, R. (2007). Women Pioneers of Arab Cinema. Screen, 48 (4): 517-520.
• Barlet, O. (1997). Interview with Safi Faye., 5283, http://africultures.com/interview-with-safi-faye-by-olivier-barlet-5283/, 23.11.2021.
• Cham, M. (1998). African Cinema in the Nineties. African Studies Quarterly, 2 (1): 47-51.
• Ellerson, B. (2005). African Women in Cinema: An Overview. Jyoti Mistry,  Ed. Antje Schuhmann Gaze Regimes Film and Feminisms in Africa. Johannesburg: Wits University Press, s. 1-9. 
• Fernandez, E. S. (2020). Senegal on the Screen. ‘Safi Faye’ and ‘Djibril Diop Mambety.’ Questioning African Cinema: Conversations With Filmmakers. Minneapolis: University of. Minnesota Press, s. 1-7.
• Gebre-Egziabher, L. (2006). Digital Filmmaking: Panacea or Scourge for African Cinema. http://www.teretproductions.com/images/african_cinema_article_final.pdf, 23.11.2021.
• Gelardi, A. (2019). Same Vision, New Visibility: Il Cinema Ritrovato 2018. Alphaville: Journal of Film and Screen Media, 16: 138–145.
• Groof, M. (2018) Ethnographic Film’s Relation to AfricanCinema: Safi Faye and Jean Rouch. Visual Anthropology, 31 (4-5): 426-444.
• Marker, C. (2000). Safi Faye and Sarah Maldoror: Cinécrivaines of African Cinema, Sites, 4 (2): 453-469.
• Sacramento, E. S. (2016). Safi Faye: Cinema e Percurso. Revısta Cantareira Edição, 25: 88-95.
• Sendra, E. (2021). Banlieue Films Festival (BFF): Growing Cinephilia and Filmmaking in Senegal. Aniki, 8 (1): 245-272.